پایان نامه حج از دیدگاه قرآن
یازار : amirreza | بؤلوم : تحقیق و مقالات
+0 به یه ن
مقدمه
شناخت صحیح مسائل حج به عنوان بخش
عمده‌ای از آیات قرآنی، معارف، احكام و فقه اسلامی ضرورتی است كه همواره
مورد توجه مجامع مختلف قرار گرفته است و این خود فرصتی است كه بیشتر به
مسائل آن بپردازیم.
بنابراین در قرآن هم سوره ای به این نام یعنی، حج
وجود دارد و درچند سوره دیگر از قرآن به مسائل مربوط به آن پرداخته از جمله
: بقره،آل عمران، ابراهیم و…
همچنین نزدیك سیصد آیه در مورد حج و
داستان حضرت ابراهیم (ع) وجود دارد كه ما در این تحقیق قسمتی از آنها را
همراه با تفاسیر و نظرات نویسندگان بیان می كنیم.
اما یكی از وظایف مهم
ما، قضیه آشنا كردن مردم است به مسائل حج، آدمی بسیار می بیند كه به حج می
روند، زحمت می كشند ، لكن مساله حج را نمی دانند.
البته عمده ترین
مشكلی كه در مورد این عبادت وفرضیه مهم وجود دارد با این كه مومنان با این
عبارت الهی،آشنایی دیرینه دارند، و هر سال با حضور شورانگیز از سراسر عالم،
زنگار دل، با زلال زمزم توصیه می‌زدایند، وبا حضرت دوست تجدید میثاق
می‌كنند، و اگر چه میراث ادب فرهنگ ما، مشحون از آموزه های حیات بخش حج
است،اما هنوز ابعاد بی‌شماری از این فرضیه مهم ، ناشناخته و مهجور مانده
است.
بنابراین در این پروژه به كمك استاد بزرگوار جناب آقای محمدی در
حد وسع خود سعی كرده ام كه تقریباً به گوشه ای از مسائل واعمال آن بپردازیم
هر چند كه به خاطر كثرت مطالب و گستردگی آن نمی توان همه را بررسی كرد،
اما امیدواریم كه توانسته باشم به بهتر شناختن این عبادت بزرگ كمكی كرده
باشیم.
این تحقیق شامل سه فصل می باشد؛
فصل اول حج از نظر لغوی و اصطلاحی بحث شده و انواع حج و عمره هم بررسی شده است.
در فصل دوم كه سیمای حج از دیدگاه قرآن می باشد تقریباً آیات قرآن را تا
حدودی موردبررسی و دسته بندی قرار دادیم همچنین آیات مربوط به بنای كعبه و
تاریخچه آن و آیات مربوط به محرمات وواجبات حج نیز در این فصل بحث شده است.
و اما در فصل سوم، این فصل فلسفه حج می‌باشد كه فلسفه اجتماعی ،اقتصادی و
فردی معنوی را به رشته تحریر درآورده، همچنین آیاتی كه مربوط به آنها
درقرآن بیان شده آنها را جمع آوری كرده و در مباحث مربوط به خودشان جای
داده شده است.
ودر آخر هم یك نتیجه گیری كلی از همه مباحث تحقیق به عمل آمده است.
امید به این كه توانسته باشم این عبادت بزرگ را كه اسلام و قرآن به آن این
قدر اهمیت داده اند،با استناد به قرآن تا حدی برای همه روشن ومبرهن گردد.
چكیده
حج از دیدگاه قرآن دارای جایگاه خاصی می‌باشد و دارای فلسفه و احكام و
مناسك معینی می‌باشد كه در فصول سه گانه این پروژه به چشم می‌خورد.
در
فصل اول حج از نظر لغوی و اصطلاحی بحث شده و معلوم شد كه معنای لغوی حج
یعنی قصد زیارت و آهنگ می‌باشد و معنای اصطلاحی آن انجام مناسك خاص در زمان
و مكان خاص می‌باشد.
و نیز اشاره شد كه جج دارای انواعی همچون تمتع، قِران و افراد است.
فصل دوم سیمای حج از دیدگاه قرآن است در این فصل به تاریخچه بنای كعبه و
اهمیت آن واصل وجوب حج پرداخته وسپس آیات اعمال و مناسك ، محرمات مانند
:جدال وفسوق، صید وشكار كردن و… می‌باشد.
در دنباله نیز به واجبات حج شامل طواف، قربانی كردن، سعی وصفا ومروه و.. پرداخته شده است.
فصل سوم : فلسفه حج می‌باشد كه در این قسمت ابتدا به فلسفه فردی، معنوی، اجتماعی و اقتصادی آن پرداخته شده است.
در بخش اول آن خودسازی و تقریب به خدا وبعضی از اسرار اعمال بحث شده .
در بخش دوم كه اجتماعی می‌باشد در مورد هماهنگی و وحدت ویكپارچگی مسلمانان می‌باشد.
در بخش سوم كه در مورد فلسفه اقتصادی حج می‌باشد این طور به نظر می‌رسد كه
حج باعث رشد ورونق مادی و اقتصادی می‌باشد و در جوامع اسلامی حج، حافظ
منافع دنیوی و اخروی امتهای اسلامی می‌شود.
تبیین موضوع
حج یك عمل دینی است كه قرآن كریم در مورد ابعاد ومسائل مختلف آن سخن گفته
در این پژوهش در مورد ابعاد مختلف حج از جمله مناسك، احكام، و فلسفه حج
ودیگر اهداف آن از دیدگاه قرآن بحث شده است.
بنابراین در این تحقیق از دیدگاه قرآن بحث می‌كنیم نه از دیدگاه دیگران.
البته نظرات مفسران را در مورد آیات و همچنین از كتابهای دیگر از جمله:
صهبای حج جوادی آملی، حج در قرآن محمد علوی مقدم و … نیز استفاده شده تا
مطلب روشن تر شود.
اهمیت و ضرورت موضوع:
ابعاد ومسائل مختلف حج دارای ضرورتی اساسی است زیرا:
حج یكی از ضروریات اسلام می باشد و یكی از اساسی ترین فرایض و از مهمترین
فروع دین می باشد. و حج آثار بی شماری بر حیات معنوی و فردی واجتماعی جامعه
اسلامی دارد كه در قرآن ابعاد مختلف آن مطرح شده است و همچنین برای حج
گذار پاداش زیادی می باشد همچنان كه برای هر كدام از عبادات و فریضه‌های
دینی، گذشته از اثرات تربیتی، اخلاقی و اجتماعی كه در انجام تك تك آنها
نهفته است، در منابع و مصادر اسلامی از زبان پیامبر و معصومین علیهم السلام
اجر و ثوابهایی نیز برای هر كدام از آنها ذكر شده كه مسلمانان در طول سال
بنا به عشق و علاقه خود جدای از اعمال واجبی كه شبانه روز به عهده آنها است
به انجام برخی از آنها مبادرت ورزند تا بدین وسیله تقرب به خداوند متعال
را فراهم نموده و با دستی پر،راه بهشت را برای خود هموار كنند.
بدیهی
است كه میزان ونوع پاداش ها برای هر یك از اعمال دینی از ویژگی خاصی
برخوردار است . فریضه مقدس حج كه یكی از اركان اسلام می‌باشد و در طول عمر
فقط یك بار انجام آن بر هر فرد مسلمان واجب می‌شود ، تبلوری است كه همه
احكام و عبادات وصورتی است كه مجسم از اسلام،به گونه ای كه درآن ،نماز و
راز ونیاز با خدا، امساك و خودداری از بسیاری از كارها، هجرت ودوری از وطن،
جهاد با نفس، صرف مال، گذشتن از لذتها، تحمل بسیاری از سختی‌ها و شداید
وكارهای دیگری كه تنها در حین انجام این فریضه مقدس می‌توان آنها را درك و
توصیف كرد، وجود دارد.
در مورد اهمیت و ثواب این سفر معنوی روایات
زیادی از ائمه معصومین نقل شده است امام علی(ع) درباره فضیلت حج و عمره
میفرمایند :بهترین وسیله ای كه سالكان برای رسیدن به خدا بدان جنگ
می‌زنند، ایمان به اوپیامبرش در راه او .. وزیارت خانه او در حج وعمره است؛
همانا حج و عمره فقر را از میان برمی‌دارد و گناه را می ریزد:
« ان
افضل فاتوسل به المتوسلون الی الله سبحانه و تعالی الایمان به ورسوله
والجهاد فی سبیله … وحج البیت واعتماده فإنها ینفیان الفقر و یرخصان
الذنب…»
پیشینه موضوع
با توجه به این كه حج
اززمان حضرت آدم (ع) آغاز شد و در زمان حضرت ابراهیم (ع)به عنوان سنت
وشریعتی فراگیر مطرح شد ولی در زمان پیامبر اسلام (ص) در سال ششم بعثت به
امر خداوند و نه در اسلام احیا و مردم بدان فراخوانده شدند. پس از آن به
همین منوال ادامه داشته و نخستین بار قرآن و بعد روایات و بعد كتب بسیاری
زیادی در طول تاریخ راجع به احكام و ابعاد حج نوشته شده است كه به عنوان
نمونه می‌توان از كتبی مثل صهبای حج از جوادی آملی، حج در قرآن و حدیث از
محمد ری شهری و اسرار و مناسبك حج از محمد تقی حكیم و .. یاد كرد.
فهرست مطالب
عنوان ………………………………………………………………….. صفحه
كلیات
مقدمه …………………………………………………………………………………………………….. ۱
تبیین موضوع …………………………………………………………………………………………. ۳
اهمیت و ضرورت موضوع ………………………………………………………………………. ۳
پیشینه موضوع ……………………………………………………………………………………….. ۴
پرسشها وفرضیات ………………………………………………………………………………….. ۵
چكیده ……………………………………………………………………………………………………. ۶
فصل اول : حج از نظر لغوی واصطلاحی انواع آن
حج در لغت …………………………………………………………………………………………….. ۸
حج در اصطلاح ………………………………………………………………………………………. ۹
شرافت زمانی حج…………………………………………………………………………………….. ۹
اهمیت و آثار حج …………………………………………………………………………………….. ۱۰
انواع و اقسام حج و عمره ………………………………………………………………………… ۱۳
تمتع از نظر لغوی واصطلاحی ………………………………………………………………….. ۱۴
كیفیت حج تمتع ……………………………………………………………………………………….. ۱۴
حج افراد ………………………………………………………………………………………………… ۱۷
حج قران…………………………………………………………………………………………………. ۱۸
عمره مفرده و تمتع ………………………………………………………………………………….. ۱۸
عمره از نظر لغوی و اصطلاحی ………………………………………………………………… ۱۹
عمره مفرده و اعمال آن …………………………………………………………………………… ۲۰
میقات احرام عمره مفرده …………………………………………………………………………. ۲۰
فرق عمره مفرده با عمره تمتع ………………………………………………………………….. ۲۱
نتیجه ……………………………………………………………………………………………………… ۲۲
فصل دوم : سیمای حج از دیدگاه قرآن
مقدمه …………………………………………………………………………………………………….. ۲۴
واژه حج در قرآن ……………………………………………………………………………………. ۲۴
تاریخ مكه ………………………………………………………………………………………………. ۲۷
نامهای مكه: ……………………………………………………………………………………………. ۲۹
۱- مكه ………………………………………………………………………………………………….. ۲۹
۲- بكه …………………………………………………………………………………………………… ۲۹
۳- بیت العتیق …………………………………………………………………………………………. ۳۰
۴- بیت المعمور ………………………………………………………………………………………. ۳۰
۵- مسجد الحرام …………………………………………………………………………………….. ۳۱
۶- بیت الحرام ………………………………………………………………………………………… ۳۲
۷- ام القری ……………………………………………………………………………………………. ۳۳
۸- بلد الامین ………………………………………………………………………………………….. ۳۴
دلیل پیدایش كعبه ……………………………………………………………………………………. ۳۴
تاریخچه مبنای كعبه ………………………………………………………………………………… ۳۵
زمان ساختن بنای اولیه كعبه ……………………………………………………………………. ۳۹
وجوب و ضرورت حج……………………………………………………………………………… ۴۱
آیاتی در مورد ادله وجوب حج و عمره ……………………………………………………… ۴۱
مستطیع كیست؟ ………………………………………………………………………………………. ۴۳
۱- استطاعت مالی …………………………………………………………………………………… ۴۴
۲- استطاعت عقلی …………………………………………………………………………………… ۴۴
۳- استطاعت بدنی …………………………………………………………………………………… ۴۵
۴- استطاعت زمانی………………………………………………………………………………….. ۴۵
۵- استطاعت امنیت …………………………………………………………………………………. ۴۵
دعوت به حج اكبر ……………………………………………………………………………………. ۴۹
محرمات
مقدمه …………………………………………………………………………………………………….. ۵۲
محرمات احرام ……………………………………………………………………………………….. ۵۲
۱- فلسفه صید ……………………………………………………………………………………….. ۵۳
كفاره صید و شكار بر فرد محرم ……………………………………………………………… ۵۵
حكم شكار كردن حیوانات دریایی و صحرایی …………………………………………….. ۵۷
حكم شكار بعد از احرام …………………………………………………………………………… ۵۹
۲- حكم جدال وفسوق كردن ……………………………………………………………………. ۶۰
كفاره جدال …………………………………………………………………………………………….. ۶۰
۳- حرمت مباشرت…………………………………………………………………………………… ۶۱
قرآن اثر اجتناب از محرمات را چنین بیان كرده …………………………………………. ۶۲
واجبات
مقدمه …………………………………………………………………………………………………….. ۶۶
طواف …………………………………………………………………………………………………….. ۶۷
احكام طواف …………………………………………………………………………………………… ۶۷
سعی صفا و مروه …………………………………………………………………………………… ۶۸
احكام صفا و مروه ………………………………………………………………………………….. ۷۰
عرفات ……………………………………………………………………………………………………. ۷۱
وقوف در مشعرالحرام …………………………………………………………………………….. ۷۳
رمی جمرات ……………………………………………………………………………………………. ۷۶
قربانی ……………………………………………………………………………………………………. ۷۸
فلسفة قربانی ………………………………………………………………………………………….. ۷۸
۱- كمك رسانی به اهل حجاز یك اصل می باشد. ……………………………………….. ۷۹
۲- قربانی از شعائر الهی است. ……………………………………………………………….. ۷۹
۳- كمك به مستمندان و سیركردن آنها ……………………………………………………… ۸۰
۴- رسیدن به تقوای الهی …………………………………………………………………………. ۸۱
حلق و تقصیر كردن ………………………………………………………………………………… ۸۲
فضیلت حلق ……………………………………………………………………………………………. ۸۳
حكم حلق و زمان آن ……………………………………………………………………………….. ۸۴
نتیجه ……………………………………………………………………………………………………… ۸۵
فصل سوم : فلسفه حج
مقدمه …………………………………………………………………………………………………….. ۸۸
۱- فلسفه فردی و معنوی
مقدمه …………………………………………………………………………………………………….. ۹۰
بعد معنوی حج ……………………………………………………………………………………….. ۹۱
حج و كسب معرفت …………………………………………………………………………………. ۹۲
انسان و خودسازی …………………………………………………………………………………. ۹۳
عبادت حج، عبادتی بی ریاست……………………………………………………………………. ۹۶
بعد معنوی مناسك و اعمال حج و تأثیر آن بر فرد ………………………………………. ۹۷
بعضی از اسرار حج ………………………………………………………………………………… ۹۹
اسرار صفا و مروه …………………………………………………………………………………. ۹۹
راز طواف كردن ……………………………………………………………………………………… ۹۹
سرحلق ………………………………………………………………………………………………….. ۱۰۰
نتیجه ……………………………………………………………………………………………………… ۱۰۳
۲- فلسفه اقتصادی
بعد اقتصادی حج …………………………………………………………………………………….. ۱۰۵
اهداف و آثار تجاری و اقتصادی حج ………………………………………………………… ۱۰۷
دیدگاه قرآن نسبت به بعد اقتصادی حج …………………………………………………….. ۱۰۹
دیدگاه قرآن در مورد واژه منافع و نظر مفسران در آن مورد ……………………… ۱۱۲
قربانی عامل تقویت كننده اقتصاد جوامع اسلامی ………………………………………… ۱۱۴
قربانی عامل برآوردن نیاز فقیران …………………………………………………………….. ۱۱۷
نتیجه ……………………………………………………………………………………………………… ۱۱۹
۳- فلسفه اجتماعی
مقدمه …………………………………………………………………………………………………….. ۱۲۱
ویژگیهای اجتماع حج ……………………………………………………………………………….. ۱۲۲
محتوای اجتماعی حج و آثار آن ………………………………………………………………… ۱۲۳
دیدگاه قرآن نسبت به اجتماعی بودن حج …………………………………………………… ۱۲۵
خانه خدا متعلق به مردم است……………………………………………………………………. ۱۲۶
قیام جهان شمول اجتماعی مسلمانان در پرتو حج ……………………………………….. ۱۲۸
امنیت اجتماعی مسلمانان ………………………………………………………………………….. ۱۳۰
حج تراكم قوه متكثره در نقطه واحده است. ………………………………………………… ۱۳۱
نتیجه………………………………………………………………………………………………………. ۱۳۳
نتیجه گیری كلی ………………………………………………………………………………………. ۱۳۴
فهرست منابع ………………………………………………………………………………………….. ۱۳۵